Saya bukanlah seorang yang pandai, apatah lagi 'alim, atau berperibadi pekerti mulia. Kejahilan yang masih menebal di dalam dada ini membuatkan saya rasa sangat malu, dan rasa tidak layak. Walaupun benar ada maksud hadis yang mengatakan sampaikan daripada Nabi walaupun satu ayat, tetapi susunan menyampaikan itu adalah sepatutnya yang terakhir. Kalam daripada Sufyan (ats-Sauriy kalau tidak silap saya, saya petik daripada kitab Ilmaa' Qadiy 'Iyaadh) menyatakan bahawa: Awal ilmu adalah mendengar (mempelajari dengan mendengar), kemudian barulah diam (memikirkan dan memahaminya, menyerap ke dalam diri) kemudian menghafalnya, barulah mengamalkannya, kemudian barulah menyebarkannya.
Seseorang meminta saya menuliskan sedikit mengenai sejarah mukjam. Saya menulis, dan saya percaya kalau ia silap bolehlah diperbetulkan kerana ia dipelajari ketika di tahun kedua dahulu. Saya mengecilkan tulisan pada mukjam Lisaanu l-Arab sahaja. Karya 'Allamah Ibnu Manzur ini adalah rujukan wajib sesiapa sahaja. Beliau adalah salah seorang ulamak terkemuka kurun ke tujuh hijrah, meninggal dunia pada tahun 711. Sepenelitian saya, kebanyakan mukjam muncul pada kurun ketiga atau kurun keempat, yang saya boleh gelarkan zaman keemasan, di kurun ketiga itu berlaku pertembungan yang sangat kuat di antara dua madrasah bahasa, Basrah dan Kufah. Mungkin kerana itu, perkembangan mukjam juga mendapat suntikan yang sama.
Di akhir kurun ketiga dan di awal kurun keempat hingga ke hujungnya muncul mukjam seperti Jamharatu l-Lughah karangan Ibnu Duraid (321H), al-Baari' karangan Abu 'Ali al-Qaalii (356H), al-Muhkam wa l-Muhiitu l-A'-dzom karangan Ibnu Siidah (358H), Tahziibu l-Lughah karangan al-Azhariy (370H), al-Muhiith Fi l-Lughah karangan as-Soohib Ibnu 'Ibaad (385H), al-Mujmal dan Maqaayiisu l-Lughah karangan Ibnu Faaris (395H), Taaju l-Lughah wa Sihaahu l-Arabiiyah karangan al-Jauhariy (398H). [Tahun hijrah dalam kurungan merujuk tahun wafat penulis mukjam, bukan tahun mukjam itu muncul.]
Saya fikir, di kurun keempat itu adalah waktu paling galak; adapun di waktu selepasnya ia sedikit kurang dan tidak banyak, sehinggalah pada kurun ketujuh munculnya mukjam Lisaanu l-Arab. Mengapakah mukjam Lisaan ini sangat istimewa bagi saya, adalah kerana ia menggabungkan enam mukjam iaitu, Tahziibu l-Lughah, al-Muhkaam Wa l-Muhiitu l-A'-dzom, Jamharatu l-Lughah, Taaju l-Lughah Wa Sihaahu l-'Arobiiyah, Hawaasyi Sihaah dan an-Nihaayah Fi Ghoriibi l-Hadits Wa l-Aa-tsar. Semua mukjam-mukjam tersebut mempunyai pelbagai kelebihan dan menggabungkannya memaksimumkan faedah.
Oleh kerana itu, kalau berjumpa penerangan mengenai hadis di dalam Lisaan ini, maka ketahuilah sumbernya adalah an-Nihaayah karangan Ibnu A-tsiir. Kalau berjumpa nama Abu Mansuur atau Al-Azhariy atau Soohibu t-Tahziib, maka ketahuilah ia adalah pendapat Abu Mansur al-Azhariy pengarang mukjam Tahziibu l-Lughah. Begitu juga kalau bertemu nama al-Jauhariy merujuk kepada tulisan beliau di dalam mukjam Sihah; nama Ibnu Barriy merujuk kepada tambahan beliau di dalam mukjam Hawaasyi Sihah Libni Barriy, atau nama asalnya, at-Tanbiih wa l-Iidooh 'An Ma Waqa-'a Fi s-Sihaah. Begitu juga nama Ibnu Siidah, dan Ibnu Duraid.
Namun, itu adalah nama imam yang mana mukjam mereka menjadi sumber ambilan mukjam Lisaanu l-Arab ini. Namun, kalau diperhatikan, terdapat entah berapa ribu atau lebih lagi nama yang disebutkan di dalam mukjam Lisaanu l-Arab ini. Ini kerana, setiap satu daripada enam mukjam itu juga memetik pendapat ulamak yang boleh dibahagikan kepada dua kelompok besar terutamanya, iaitu ulamak Lughah dan Nahu, dan satu kelompok lagi adalah para penyair daripada pelbagai zaman.
Imam Azhariy contohnya ketika mengarang Tahziibu l-Lughah, beliau bersumberkan lebih daripada 30 ulamak Nahu dan Lughah. Itu belum campur berapa ramai nama penyair disebutkan di dalam mukjam beliau. Kemudian semua nama ini dipindah masuk ke Lisaanu l-Arab dan ketahuilah, jika anda mendapati nama seperti Abu Zaid, Abu 'Ubaidah, al-Lihyaaniy dan sebagainya, ia adalah dipetik oleh Imam Ibnu Manzur daripada Tahziibu l-Lughah. Begitu jugalah baki mukjam yang lain.
Tetapi perlu juga difahami contohnya Imam Azhariy sendiri ketika mengarang Tahziibu l-Lughah juga memetik daripada Mukjamu l-Ain, atau Kitaabu l-'Ain, karangan Imam al-Khaliil bin Ahmad al-Faroohiidiy, tetapi menurut beliau isi kandungan kitab tersebut adalah hasil tangan anak murid Khaliil, iaitu Laits bin Muzoffar. Lalu kalau bertemu nama ini di dalam Lisaanu l-Arab, ketahuilah ia dipetik oleh Imam Ibnu Manzur daripada Tahziibu l-Lughah (Imam Azhariy), dan Imam Azhariy memetiknya daripada Mukjamu l-'Ain.
Kalaulah dihimpunkan semua nama tersebut dan dikenali, alangkah eloknya dan berkesannya membaca karya agung Imam Ibnu Manzuur ini; Lisaanu l-Arab. Dan bagi saya, kalaulah dapat membacanya saja sudah memberikan input yang sangat hebat, apatahlagi dapat memahami isinya.
No comments:
Post a Comment